-
WATUKUY
KICHASQA
Open
Killachay p’unchaymanta intichay p’unchaykama, 08:00 pachamanta 17:00 pachakama.
WISQ’ASQA
Closed
01 Kamay killamanta.
25 Hatun raymi killaman.
PISIYASQA PACHA
24, 31 kamay killapi, 08 pachamanta 13:00 pachakama.
Ñaupa kausay reqsichinaman haykunapaq chaypi pachamanta wisq’akunan pachakaman.
EHatun k’itikuna ch’usaqyachina qallarin 10 tuymanta manaraq wisq’akushaqtin.
Haykunakuna
Suyunchismanta hoq suyukunamanta watukuqkunapaq suyukikinchay qelqakuna.
COSITUCmanta BOLETO TURISTICOta rantikunanku, aswan willakuykunapaq ,
para mayor información acceder a http://www.cosituc.gob.pe/ñawinchananku
Suyukikincha qelqayninta qhawachinanku ñaupa kausay reqsichinaman watukunankupaq.
Suyu watukuqkunapaqqa mana payllaspan haykunku sapa intichay ñaupaq p’unchaypi sapa killan, suyukikincha qelqayninta qhawarichispa ñaupa kausay reqsichinaman watukunankupaq.
Hatun k’itikunaq Puriy Seq’eriynin
Kikillanpi Hatun K’itikuna
ÑAUPAQ ÑEQE
01 HANTUN P’ITITA:Qosqo llaqtapi ñaupachakuq kausariynin.
Pleistoceno pachapiqa, Qosqo qheswaqa hatunkaray qochan karan “Morkill “sutichasqa, chaypitaq imaymana challwakuna, huch’uy unullapi kausaq uywakuna, laqokuna kausaranku.
Waranqa waranqa watakunamanta, chay uywakunaqa pisi pisimanta chinkaripuranku pachamama puririyninman hina wakin uywakunataq ñak’ariywan chuchuchakuywan ima kausapakuranku.
Haqay pachapiqa, antisuyuqa mastodontes, gliptodontes, macrauquenias iman tiyarqanku, america ranqhakuna qollupuran manaraq runa rikhurimushaqtin.
02 HATUN P’ITITA: QOSQO LLAQTAPI ÑAUPA RUNA TIYAQKUNA
Anti ñaupa runa tiyaqkunaqa mach’aykunapi tiyaranku, chirimanta, paramanta hoq mijukuq uywakunamanta pakakuspa.
Rumi patapi llinphiqa ñaupa munay llank’ay hinan karan; imaymana Qosqoq k’itinkunapin karan: Chawaytire (Khallka wamanipi), Virginniyuc (Kiskachay wamanipi) o Qolqemarka (Chunpiwillkas wamanipi).
Ñaupa runakunaqa seq’ekunata kikin makinkuwanmi seq’eranku yurakunamanta utaq wañusqa uywakunamantan llaqta tullpukunata ruwaqku. Kay tullpukunaqa kunan kamaraqmi qhawarikun tukuy teqsimuyuntinpintaq runaq kaqninta hina reqsisqa kanku.
03 HATUN P’ITITA: QOSQOPI LLAQTA SUYU AYLLUCHAKUQKUNA
Aylluchakuywan yachay tarpuy puririyninwan Qosqo qheswaqa qallariran Markawayllawan Chanapatawan kausayninwan.
Kay teqsichakuy patapitaq hoq yachay kamaqkuna paqariranku hatun karay suyu k’itikunapi aylluchakuspa.
Qotakalli Qosqo qheswapi karan 200 ñaupa watakunamanta 600 d. C. watakama, kay llaqtamanta pisi yupichakusqan qhepan. Kikillantaqmi Markavallewan Chanapatawan, llank’ayninkunan aswan rumiwan qhawarikun suyuq ñaupaq runa tiyaqkuna hina.
04 HATUN P’ITITA: INKA MUNAY LLANK’AYWAN RIMU LLANK’AYWAN
Ñaupa Tawantinsuyuqa, allin llank’ayninkunarayku, llaqta runa kamayninwan, ancha mast’arikuyninwan chanin llaqta karan, rumi kamayniyuq ñaupa kausariniyuq ima chanin yachay tarpuyniyuq.
Hatun k’itiqa pachamama haywarina imaymana kaqkunatan qhawarichin apukunaman, mallkikunaman, ch’auchiskunaman, tukuy hinantin aukikunaman kausay pachamamapi chaninchaspa. kausay pachamamawan kuskalla puriq, runakunapurapi, runa paqarichiy willkuypi, ch’auchiskunapi ima. Kay taqechaypiqa qoaq ch’eqonmi anchata qhawarikun; uturunku qatiqnin willay yachayniyuq, imaymana kaqkuna q’ochurikuypi wankikin rikhurin.
Inkakunaqa imaymana mosoq ruwaykunatan llank’ayninkupaq atiparanku rumipi, dioritawan, andesitawan, calisawan, cuarcífera qaqawan ima allin llanka’aykunata wiñaypaq wiñayninpaq atiparanku, Saqsaywaman, Tipon, Machupijchu, Choqek’irau ruwasqankuta hina.
Willkachasqa rumipura llan’aykunaqa, hoq huñuy illakunatan, cuarcífera qaqapi, qonopakunata, q’ellaq oligisto, diorita pizarra andesitapi ima ch’eqosqakunata tarinchis.
05 HATUN P’ITITA: INKA SAÑU
Inkakunaqa anchatan sañu llank’ayta yachaparanku hoq ñaupa llaqta runa kamayninta ayparispa, Warimanta Tiwanakumantapuni ima.
Sañu taqechaypiqa such’iq wankikin seq’en qhawarichikun, unu yachayniyuqkunawanmi tupachikun kay challwaq kausay yupaychaynin kasqanta kausay pachamamata watunapaq mirariyta allinta kamarinapaq.
Kay hatun p’ititapi teqsimuyu kausayninchispi kaqkunata tarinchis, chuwakunata, mankakunata, p’uyñukunata hina ima, llapan kay kaqkunata ancha allin mosoq kanaywan chiriyayninwan ruwarikuran.
06 HATUN P’ITITA: INKA QORI-QOLQEWAN Q’ELLAYNINWAN
Inkakunaqa ancha qori-qolqepi munay llank’ayniyuqmi karqanku, qoriwan qolqewan uywakunata mallkikunata muyuyninpi kaqkunawan chanincharanku, willkachasqa Qorikancha pukara rikukusqan hina imaynan k’anchaq munay qeqllu illakunawan last’akunawan k’askachasqan karan, kaykunawanmi ruwarqanku.
Kay hatun k’itiqa hoq tupukunaq taqechayninkunatan qhawarichin (qhasqo sayayninpi achalaykunaq t’ipakunanpaq), chain illakunata (aukikunaq ch’eqoyninkunata), qhari wan warmiwan chanincharispa, mirarinankuta qhawarichispa wakin uywakunamanta t’aqarin hunt’arparintaq. Anti yanachakuynin huch’uy qori llank’aykunapin qhawarichikun.
ISKAY ÑEQE
07 HATUN P’ITITA: SANTIAGO MATAMOROS ILLAPAMAN
1532 watapi españolkunaq chayamuyninwan, anti llaqta kausayninchis t’aqarikuyta qallarin.
1536 watapi mijmay puriywan qallarin, “Qosqo perqasqa” kashaqtin ancha yupaychasqa kausariy karan kay ukhupi, mana chaninchasqa Virgen Mariawan Patron Santiagowan rikhurimunku, españolpa rantinmanta maqanakuranku.
Qosqopi Manqo Inka atipasqa, Willkapanpa suyuman ripuran, chay susyumanta auqachaywan chuchupakuran 1572 watakama, chay pachapi hap’irqanku, wañuchisqa ima karqan, qhepa chanin kaq chaskiq, Tupaq Amaru.
08 HATUN P’ITITA: ÑAUPAKUNA MOSOQKUNA MUNAY LLANK’AKUNA
XVI pachaj wata tukukuyninpi, Italia suyu yachachiqkuna Bernardo Bitti, Mateo Pérez de Alessio, Angelino Medoro ima cheqaq atipaqkuna, Americapi mosoq chanin yachayninkuta mast’arinku, america purun runakunaman iñina yuyaywan.
Askhachasqa llinphikuna Americapi ruwakun europamanta yayakunaq apamusqa ch’eqoykunapi hoq niray wankikikunapi yupaychasqan. Hamuq pachakunapin, prehispánica imaymana yuyaykunan hunt’apakuy qallarin, chhaynatan ch’ullanchaspa mestizo seq’eriykunata qatirispa, “Qosqo suntur wasi” sutiyan.
09 HATUN P’ITITA: MIJUIYNINWAN PISCOWAN: CHUCHUPAKUYWAN KAUSAPAKUYWAN
Apaykachasqakuna, kausay ruwaykuna, yachasqa mijuypa tiyapaynin ñaupa prehispánico qhawapakun.
Hoq yachasqa kausaywan huñupakun, hoq hamuq criolla mijunaman, anti novo mijunaman ima tupan, chani peru suyu yachachiq wayk’uqkuna yachayninta qhawarichinku, Gaston Acurio hina, qosqomanta mallkichakuq, hoqkunamanta, ancha chanin yuyayniyuq peru suyunchista mijuy wayk’uypi yupaychachinku.
Kay yachasqa mijuykunawan, wayu uva pisco rikhurin mistikunaq ancha chaninchasqan hina yachay tarpuyninchista misk’irichispa.piscoq ujya ch’umalliyninqa, Perusuyuq yachay ujyaynin “mirayninpa unanchan”, kunan teqsi muyuntinman chanin mirayninta munachikun, watanwatan kikin saphichakuninwan.
10 HATUN P’ITITA: IÑIRIYNIN
XVI pachaj watapi yuyayninchis pisipayta qallariran prehispánica anti iñiriywan, cristiano católico iñiriy churapakuqtin. Iñiriqkunaq kamachikunaqa, iñiy yuyayllayuq puriqku, munay llank’aqkunaman riqku wankikita llinphichinankupaq, ch’eqochinankupaq ima. Iñiriy llank’ana qhawariyllawan hina.
Auqakunaq yuyayninkuqa purun runakunaman iñiriy mast’ariyllan karan, hayu runakunata hina qhawariqku, kallpawan maqaywan kamachiqku mana uyakuqkunata.
11 HATUN P’ITITA: TUPAQ AMARU
4 p’unchay Aya marka killapi 1780 watapi hatun anti-virreinal auqanakuy qallariran, chay auqanakuypi españolpa umalliqninta Jose Antonio de Arriagata hap’irqanku wañuchiranku ima.
Chaymanta hoq killakuna españolkuna auqachakuranku, kikin Tupaq Amaru khunpachakuqninkunata ima, hap’isqa atipasqa ima karan, hinamanta Qosqo Auqaypatapi wañuchisqa karan.
Tukuy runaq ñaupaqenpi wasi ayllun rikushaqtin ima, paykunapas kikillantaqmi wañuchisqa karanku.
Watukuq Arreche tapukuyninpi karqan, huchalliqnin masinkunata Tupaq Amaruq willakuyninpi tariyta munaranku, payqa khaynatan kutichin:” kaypiqa mana huchayuqqa kanchu, qanwan noqallawan ; qan llaqtay saruchakusqaykirayku, noqataq qespichiqninrayku, wañunanchis kanan”.
12 HATUN P’ITITA: QOSQO COLONIAL WASIN
Europeas Kausaykuna ñaupa kausay ruwaykuna ima virreinato pachapi kikinchakura. Warmikunaq qharikunaq p’achayninpi, wasipi kaqkunaqa europa llank’ayniyuqmi karan Luis XIV kawitun hina (marupi llaqllasqa, imaymanawan llinphirisqa qoriwan llunch’isqa ima, chanin munay llank’aywan rococó achalayriwan ima), hoqkunapuwan.
Hoq wankikiqa iñiy virreinatoq seq’eriyninpin willkachasqa ayllupin rikukun Jesus erqeq wankikinwan tayta-mamankunawan chanin qhawayninpi.
13 HUTUN P’ITITA: INKA GARCILASO DE LA VEGA YUYAYNINMANTA
Wankikiqa Qosqo qelqaq mana mast’arisqa qelqanpa yuyaynin, askha munay llank’ayniyuq ruwarisqanmi karan, Francisco Gonzales Gamarra hoqninqa
Chanin qelqaynin suyunchispi teqsimunyuntinpi ancha allin qhawarisqan.
“karanpuni k’uskiq españolkuna mosoq pachamanta republica pachapi qelqasqanku, Mexicomanta Perumanta hina hoq suyukunamanta ancha yuyayniyuyq, manachá paykuna reqsiyniyuqqa, paykunamanta nikunman, imaymana Perupi qhawarirani qelqakunapi, wakinkunaqa, Qosqo llaqtapi paqariq hina, hoq Roman karan haqay chanin qespichiyniyuq suyu, ancha askha willakuymi ch’uya willakuymi ima kan, kunankama qelqaqkuna qelqasqanku”.
MAYLLANPI HATUN P’ITITA
MAYLLANPI HATUN P’ITITA
Munay llank’ay, yachay, kausay, k’uskiy qhawarichinapaq p’itita qhawarisqa, mayllanpi qhawarichikunawan equipo técnico del museo awarisqanwan, kay llaqtanchis suyunchispi munay llank’aqkunawan,PROTOCOLO DE USO DE LA SALA DE EXPOSICION TEMPORAL